Foi preto do
camposanto cando eu sentín boligar dentro da caixa ó pobre Bieito.
(Dos catro levadores do cadaleito eu era un). ¿Sentino ou foi
aprensión miña? Entonces non podería aseguralo. ¡Foi un rebulir
tan maino...! -como a teimosa puvulla que rila, rila na noite, rila
de entón no meu maxín afervoado aquel mainiño rebulir.
Pero é que
eu, meus amigos, non tiña seguranza, e polo tanto —comprendede,
escoitade—
polo tanto non podía, non debía dicir nada.
Imaxinade
nun intre que eu dixese:
O
Bieito vai vivo.
Tódalas
testas dos velliños que poraban cirios erqueríanse nun babeco
aglaio. Tódolos pícaros que viñan estendendo a palma da man baixo
o pingotear da cera, virían en remuíño arredor meu. Apichocaríanse
as mulleres a carón do cadaleito. Escorregaría por tódolos beizos
un marmular sobrecolleito, insólito:
¡O
Bieito vai vivo, o Bieito vai vivo...!
Calaría
o lamento da nai e das irmás, e axiña tamén, descompasándose, a
gravedosa marcha que planxía nos bronces da charanga. E eu sería o
gran revelador, o salvador, eixo de tódolos asombros e de tódalas
gratitudes. E o sol na miña face cobrarí unha importancia
imprevista.
¡Ah!
¿E se entonces, ó ser aberto o cadaleito, a miña sospeita
resultaba falsa? Todo aquel magno asombro viraríase inconmensurable
e macabro ridículo. Toda a arelante gratitude da nai e das irmás,
tornaríase despeito. O martelo espetando de novo a caixa tería un
son sinistro e único na tarde estantía. ¿Compredes? Por isto non
dixen nada.
Houbo
un intre en que pola face dun dos compañeiros de fúnebre carga
pasou a insinuación leviá dun sobresalto, coma se el estivese a
sentir tamén o velaíño boligar. Mais non foi máis que un lampo.
De seguida ficou sereno. E non dixen nada.
—¿E
se o Bieito fose vivo?
O
outro riu pícaramente coma quen di: “Que ocorrencias temos”, e
eu amplifiquei adrede o meu falso sorriso de retrouso.
Tamén
me vin a rentes de dicilo no camposanto, cando xa pousáramo-la caixa
e o crego requeneaba.
“Cando
o crego remate”, pensei. Mais o crego acabou e acaixa deceu á cova
sen que eu puidese dicir nada.
Cando
o primeiro cadullo de terra, bicado por un neno, petou dentro da cova
nas táboas do ataúde, rubíronme ata a gorxa as verbas
salvadoras... Estiveron a punto de xurdiren. Mais entonces acudiu
novamente o meu maxín a case seguranza do arrepiante ridículo, da
rabia da familia defraudada, se o Bieito se topaba morto e ben morto,
Ademais o dicilo tan tarde acrecía o ridículo desorbitadamente.
¿Como xustificar non o ter dito antes? ¡Xa sei, xa sei, sempre se
pode explicar!¡Si, si, si. Todo o que queirades! Pois ben... ¿e se
tivese morto despois, despois de o sentir eu remexerse, como quizais
puidese adiviñarse por algún sinal? ¡Un crime, si, un crime o me
ter calado! Oíde xa o rebunbio da xente...
—¡Pediu
auxilio e non llo deron, malpoucado...!
—El
sentía chorar, quíxose erguer, non puido...
—Morreu
de espanto, saltoulle o corazón ó se sentir decer na cova...
—¡Velaí
o tendes, coa cara torta do esforzo!
—¡Eese
que o sabía, tan campante, aí a sorrir coma un pallaso!
—¿É
parvo ou que?
Todo
o día, meus amigos, andei tolo de romorsos. Vía ó pobre Bieito
grafiñando as táboas nese espanto absoluto, máis alá de todo
consolo e de toda conformidade, dos enterrados en vida. Chegoume a
parecer que todos lían nos meus ollos adormiñados e longanos a
absesión do delito.
E
alá pola alta noite —non opuiden evitar— funme camiño do
camposanto, coa solapa subida, ó arrimo dos muros.
Cheguei.
O cerco por unha banda era baixiño: unhas pedras mal postas,
aprexadas por edras e silveiras. Paseino e fun dereito ó sitio...
Deiteime no chan, apliquei a orella, e axiña o que oín xioume o
sangue. No seo da terra unhas unllas rabuñaban nas táboas.
¿Rabuñaban? Non sei, n on sei. Alí preto había un sacho... Ía xa
cara el cando fiquei suspenso. Polo camiño que pasa a rentes do
camposanto sentíanse pasadas e rumor de fala. Viña xente. Entonces
sí que sería absurda, tola, a miña presencia alí, daquelas horas
e cun sacho na man.
¿Ía
dicir que o deixara enterrar sabendo que estaba vivo?
E
fuxín coa solapa subida, pegándome ós muros. A lúa era chea e os
cans latricaban lonxe.
Dos arquivos do trasno, Rafael Dieste.
